بزرگنمايي:

اخبار محرمانه - ایرنا /سران اتحادیه اروپا از زمان خروج آمریکا از برجام تلاش های زیادی برای حفظ این توافق انجام دادند، با این حال انتظار به حق تهران عملیاتی شدن وعده هایی است که در ماه های اخیر رهبران اروپایی برای حفظ برجام داده اند.
مناسبات ایران و اروپا در سالی که گذشت پرفراز و نشیب بود؛ اگرچه دو طرف در این مدت گفت و گوهای مستمری پیرامون حفظ توافق هسته ای داشته اند، با این حال مجموعه عواملی باعث شد انتظارات ایران از اتحادیه اروپا چندان برآورده نشود.
سران اتحادیه اروپا بویژه فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و رهبران انگلیس، آلمان و فرانسه در روزهای منتهی به خروج آمریکا از توافق هسته ای تلاش زیادی برای قانع کردن ترامپ به ماندن در این توافق انجام دادند با این حال ترامپ در اردیبهشت سال گذشته به این درخواست ها توجهی نکرد و از توافق هسته ای خارج شد.
اتحادیه اروپا که توافق هسته ای را جزو معدود دستاوردهای سیاسی خود می دانست بعد از خروج آمریکا از برجام تلاش های زیادی برای حفظ این توافق منهای آمریکای ترامپ انجام داد. هرچند چه قبل از خروج آمریکا از توافق هسته ای و چه بعد از آن با طرح دو موضوع نامربوط به این توافق یعنی برنامه موشکی و سیاست های منطقه ای ایران همنوایی بیشتری با آمریکای ترامپ داشته است.
با این حال بازیگری اروپا درباره برجام باید با عنایت به مسائلی همچون اضمحلال گروه تروریستی - تکفیری داعش در عراق و سوریه و توقف موج مهاجرت به اروپا، ظهور ملی گرایی و جریانات راستگرا، برگزیت و مذاکرات انگلیس برای خروج از اتحادیه اروپا، ظهور جنبش جلیقه زردها و از همه مهم تر عزم ترامپ برای مقابله با منطقه گرایی اروپایی مد نظر قرار داد.
**رشد ملی گرایی و جریان های راست در دو سوی آتلانتیک
چند سالی است که ملی گرایان و جریان راست در انتخابات در کشورهای مختلف جهان قدرت نمایی می کنند؛ ظهور ترامپ در آمریکا و برگزیت در بریتانیا، از مهم ترین نمودها و نمادهای قدرت یابی جریان راست در کشورهای غربی است. با این حال آنچه برای ایران و سیاست خارجی ایران حائز اهمیت و نیازمند واکاوی است، نزدیکی این جریانات در کشورهای مختلف با یکدیگر و رویکرد مقابله جویانه آنها با ایران است.
خروج انگلیس از اتحادیه اروپا بدون تردید یکی از مهم ترین اتفاقات عرصه بین المللی در سال های اخیر محسوب می شود؛ در همه‌پرسی که سال 2016 برگزار شد، 51.9 درصد از مردم بریتانیا به خروج از اتحادیه اروپا رأی دادند. بریتانیا و اتحادیه اروپا بیش از یک سال برای رسیدن به توافقی بر سر نحوه این جدایی و چگونگی رابطه دو طرف بعد از برگزیت مذاکره کردند. این توافق در نهایت حاصل شد و ترزا می توانست موافقت اعضاء کابینه خود را هم بدست بیاورد اما نمایندگان پارلمان این کشور نیز باید به برگزیت رای می دادند.
طرح پیشنهادی دولت انگلیس، در نوامبر 2018، مبنی بر توافق نامه خروج انگلیس و پیش نویس اعلامیه سیاسی که بین دولت انگلیس و اتحادیه اروپا توافق شده بود، منتشر شد. در تاریخ 15 ژانویه 2019، مجلس عوام با این توافق مخالفت کرد و بزرگ ترین شکست پارلمانی دولت انگلیس در تاریخ این کشور رقم خورد.
گذشته از بروز اختلافات در عرصه سیاسی بریتانیا چشم انداز تعاملات لندن- بروکسل هم چندان روشن نیست. در همین زمینه آنتونیو تایانی رییس پارلمان اروپا گفته که ضروری است جلوی خروج نامنظم و بدون توافق انگلیس از اتحادیه اروپا گرفته شود و هشدار داده که اجرایی کردن برگزیت را بعد از موعد 29 مارس تنها حداکثر چند هفته‌ می‌توان به تعویق انداخت. از جهاتی برگزیت را می توان از اولین نشانه های رشد ملی گرایی در اروپا عنوان کرد، رخدادی که از دید برخی صاحب‌نظران فراگیر شدن نئوناسیونالیسم در بریتانیا را نشان می دهد.
گذشته از چالش هایی که برگزیت برای اتحادیه اروپایی به همراه داشته است،قدرت راستگرایان و ملی گرایان افراطی در سایر کشورهای اروپا هم روند رو به رشدی یافته است. به اعتقاد لیز فکت رییس موسسه روابط نژادی، احزاب راست افراطی اروپا از موج بیگانه‌هراسی به طرزی آگاهانه و هوشمندانه بهره‌می‌برند تا به اهداف خود دست یابند. آنها در استفاده از آزادی بیان بسیار ماهرند و در واقع با بهره‌برداری تمام‌عیار از آن برنامه بیگانه هراسانه و نژادپرستانه خود را پیش می‌برند.
آنگلا مرکل در بیانیه ای هشدار داد: اگر سیاستمداران واقعا متوجه نباشند که چه عواملی فاشیزم را تقویت می‌کند، اگر از تاریخ درس نگیرند‌ و اگر در آموزش جوانان ساختارها و جریان‌هایی در کار نباشد که عوامل قدرت گرفتن فاشیزم و اقتدارگرایی را نشان دهد آنگاه پیام روشن گذشته که می‌گوید «دیگر هرگز»، معنای خود را از دست خواهد داد.
امانوئل ماکرون رییس جمهوری فرانسه هم قدرت گرفتن احزاب راست‌افراطی در اروپا را با زمان به قدرت رسیدن هیتلر مقایسه کرد. وی در مصاحبه‌ای درباره احزاب راست‌گرا گفت: اگر تصور شود که احزاب راست‌گرای افراطی و ملی‌گرای امروز در مقایسه با احزاب راست‌گرای گذشته تهدید محسوب نمی شوند، احتمال غفلت از آنها وجود دارد. این اظهار نظرها عمق نگرانی توام با استیصال رهبران اروپا از رشد جریانات راستگرا در اروپا را نشان می دهد.با این حال این تنها یکی از نگرانی های اروپاست
**شکاف در دو سوی اقیانوس اطلس
با راهیابی ترامپ به کاخ سفید از یکی دیگر از دغدغه های اروپا رونمایی شد؛ شکاف بین دو سوی آتلانتیک. هر چند بارقه های شکاف میان دو سوی اقیانوس اطلس در دوران جرج دبلیو بوش و در جریان جنگ آمریکا علیه عراق ظهور و بروز یافت. با این حال هیچ گاه مثل امروز فاصله اروپا و آمریکا به این میزان نبوده است.واقع امر این است که باراک اوباما به چند جانبه‌گرایی اعتقاد داشت و تلاش می کرد روابط دو سوی اقیانوس را ترمیم کند اما ترامپ از همان ابتدا نشان داد که منافع آمریکا را در مناسبات با تک تک کشورها می داند تا با مجموعه‌ای که از قدرت بیشتری برخوردار است. کم‌اعتنایی یا نگاه منفی او به نهادهای بین‌المللی مانند سازمان ملل، بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول، سازمان تجارت جهانی، ناتو و غیره و خروج از پیمان هایی که با محوریت اروپا و دولت‌های قبلی آمریکا شکل گرفته است،در همین راستا قابل ارزیابی است.
ترامپ در ضدیت با اتحادیه اروپا، رفراندوم خروج انگلیس از اتحادیه اروپا آن را«اقدامی هوشمندانه» توصیف کرد. وی در اواسط سال 2017 ترامپ در جریان سفری به لهستان از سیاست‌های مقابله‌جویانه این کشور با بروکسل تعریف کرد و گفت: بیایید همه مثل لهستان مبارزه و تلاش کنیم، برای حفظ خانواده، برای استقلال کشورمان و برای خدا. مردم و دولت لهستان بایستند و مرعوب اتحادیه اروپا نشوند.
روابط گرم دولت ترامپ با آن دسته از کشورهای عضو اتحادیه اروپا که دولت‌های آنها در دست راستی های پوپولیست است مانند لهستان، مجارستان، چک، ایتالیا و اتریش نشانگر تلاش های وی برای عمیق کردن اختلافات در اتحادیه اروپا است، راست گرایان اروپا هم خود را مثل دولت ترامپ احیاگر قدرت‌ دولت‌های ملی و مخالف برخی از روندهای مربوط به جهانی‌شدن مثل مهاجرت و ورود مهاجران به اروپا می‌دانند. آنها نگاهی منفی و انتقادی به قدرت نهادها و تصمیم‌گیری‌های اتحادیه دارند و گرچه خروج از آن اولویت اولشان نیست، ولی برای کاهش قدرت بروکسل و کشورهای محوری اتحادیه مانند آلمان و فرانسه تلاش می‌کنند.
**از اس پی وی تا اینستکس
یکی از محوری ترین اختلافات بین واشنگتن و بروکسل توافق هسته ای موسوم به برجام است.به دنبال خروج آمریکای ترامپ از توافق هسته ای،مقامات ایرانی و اروپایی اعلام کردند که تحریم ها قابل مهار هستند.شرکای برجام تحت عنوان 1+4 اعلام کردند که ایران به تعهداتش پایبند بوده است. آنها از ایران خواستند در برجام باقی بماند، تا به راه حلی برسند که کمک کند ایران از منافع برجام بی نصیب نماند. ایران هم با خویشتنداری تعهدات برجامی خود را انجام داد و در عین حال از قدرت‌های اروپایی و سایر شرکای برجام خواست منافع اقتصادی ایران از برجام را تضمین کنند.
موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در همان لحظات پس از سخنرانی ترامپ اظهار داشت: «اتحادیه اروپا برای حفظ توافق مصمم است، توافقی که برای امنیت ما و امنیت منطقه ضروری است».
در مذاکرات میان ایران و 1+4 علاوه بر ظریف و موگرینی، هایکو ماس وزیر خارجه آلمان، ژان ایولودریان وزیر خارجه فرانسه و بوریس جانسون، وزیر خارجه وقت بریتانیا تعهد خود به اجرای کامل و موثر برجام یادآوری کردند.
حفظ و تعمیق روابط اقتصادی با ایران، تداوم فروش نفت، گاز، میعانات گازی و فرآورده های نفتی و پتروشیمی ایران و تعاملات مالی مربوطه،تعاملات موثر بانکی با ایران،ادامه روابط حمل و نقل موثر دریایی، زمینی و هوایی و خط آهن با ایران،تامین بیشتر اعتبارات صادراتی اتحادیه اروپا و ایجاد مسیرهای ویژه در حوزه های مالی، بانکی، بیمه ای و تجاری با هدف تسهیل همکاری های اقتصادی و مالی شامل ارائه حمایت های عملی از تجارت و سرمایه گذاری،تکمیل و اجرای بیشتر یادداشت تفاهم و قراردادهای منعقده بین شرکت های اروپایی و طرف های ایرانی،سرمایه گذاری بیشتر در ایران،حمایت از فعالان اقتصادی اتحادیه اروپا و تامین فضای اطمینان بخش حقوقی،ایجاد هر چه بیشتر فضای شفاف و قانونمند اقتصادی از اهدافی بود که نمایندگان روسیه،چین، فرانسه،آلمان ، انگلیس و اتحادیه اروپا در نشستی که بعد از خروج آمریکا از برجام برگزار شد بر تحقق آن ها تاکید کردند.
در ادامه تلاش ها برای حفظ برجام و در حاشیه هفتاد و سومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، وزیران خارجه آلمان، بریتانیا، چین، روسیه و فرانسه و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا سازوکار اس پی وی برای تامین منافع اقتصادی ایران از برجام را رونمایی کردند.
منظور از این سازوکارو ایجاد کانال جدید حفاظت از آزادی فعالان اقتصادی این کشورها برای انجام مبادلات مشروع با ایران عنوان شده بود که در صدر آن دریافت پول حاصل از صادرات نفت ایران به اروپا و خرید های متعارف ایران از کشورهای اروپایی عنوان شد.در حالی که امید می رفت این سازوکار بتواند انتظارات ایران از تضامین اروپایی اروپایی را براورده کند،اروپایی ا بازهم در عرصه عمل نتوانستند گامی عملی در این راستا بردارند. آزادی اقتصادی واستقلال عمل بنگاه ها و نهادهای اقتصادی اروپایی بهانه ای بود که اروپایی ها در تعاملات و مراودات با ایران به آن اشاره می کردند و اینکه نمی توانند شرکت ها و بنگاه های اقتصادی را به مراوده اقتصادی با ایران مجبور کنند. از سوی دیگر ایالات متحده آمریکا فشارهای سنگینی علیه کشورهای مختلف برای جلوگیری و ممانعت از برقراری روابط اقتصادی با ایران اعمال کردند.
بالاخره پس از گذشت چندین ماه و در حالی که تحریم های یک جانبه آمریکا علیه ایران اجرایی و اعمال شده بود آلمان، فرانسه و انگلیس 11 بهمن ماه در بیانیه مشترکی اعلام کردند:«فرانسه، آلمان و بریتانیا بر اساس تعهد قاطعانه و تلاش‌های پیگیر خود برای حفظ برجام که شورای امنیت سازمان ملل متحد آن را در قطعنامه 2231 خود تأیید کرده است، تشکیل ساز و کار حمایت از معاملات تجاری یا اینستکس ساس (INSTEX SAS) را اعلام می‌کنند که یک ابزار انتقالی ویژه با هدف تسهیل تجارت مشروع بین عاملان اقتصادی اروپا و ایران است.
بر اساس اعلام سه کشور اروپایی، اینستکس در ابتدا با تمرکز بر بخش‌های حیاتی‌تر برای مردم ایران مانند دارو، لوازم پزشکی و مواد غذایی از مبادلات مشروع اروپا با ایران کار خود را آغاز کند. اما این سازوکار در بلند مدت می‌تواند از سوی کشورهای ثالث نیز در تجارت با ایران مورد استفاده قرار گیرد.
طبق بیانیه سه کشور، اینستکس با رعایت دقیق‌ترین استانداردهای جهانی در زمینه مبارزه علیه پولشویی، تأمین مالی تروریسم و نیز با رعایت تحریم‌های اتحادیه اروپا و سازمان ملل عمل خواهد کرد. بندی از بیانیه سه کشور اروپایی که با واکنش منفی ایران مواجه شد این درخواست بود که ایران هر چه سریع‌تر به تمامی تعهدات خود در چهارچوب مفاد اف ‌ای ‌تی ‌اف عمل کند. در حالی که از دید ایران اجرای تعهدات از سوی اروپایی ها ارتباطی با توصیه های گروه ویژه اقدام مالی ندارد و نباید این مسائل را به هم ارتباط داد.
طبق اخباری که درباره سازوکار ویژه منتشر شده است، قرار نیست پولی بین طرفین رد و بدل شود بلکه اینستکس بعنوان یک نهاد واسط برای تسویه حساب شرکت‌های بدهکار و بستانکار دو طرف عمل خواهد کرد.
همزمان با اعلام ثبت این شرکت در فرانسه دولت آمریکا با هشداری جدی، دورزنندگان تحریم‌ها علیه ایران را به جریمه و تنبیهات سنگین تهدید کرد.گذشته از این تعلل اروپایی ها و برخی اظهار نظرهای بی ربط به برجام مانند برنامه موشکی و مسائل منطقه ای بدبینی های تهران نسبت به رویکرد اروپایی ها را افزایش داده است. جمهوری اسلامی ایران، خواه ناخواه با تکیه بر ظرفیت های بی بدیل خود این دور از تحریم ها را هم پشت سر خواهد گذاشت. نکته ای که برای اروپا باید حائز اهمیت باشد، مساله استقلال و حیثیت اروپاست.
ترامپ صریحا و بدون هرگونه پرده پوشی نیات خود در مقابله با اتحادیه اروپا را بیان کرده است و از هیچ تلاشی برای فروپاشی این نهاد فروگذار نمی کند.در نهایت باید دید آیا بروکسل در سالی که پیش روست می خواهد با تن دادن به سیاست های ترامپ شاهد بر باد رفتن دستاوردهای چند دهه چند جانبه گرایی و نماد آن اتحادیه اروپا باشد.