چاپ

اخبار محرمانه - امروزه مردم ایران، یکی از زمینه‌هایی که می‌توانند به آن به دیده باور و با حس افتخار بنگرند، قدرت نظامی کشورشان است؛ زیرا قدرت نظامی به آنها توانایی عرض اندام در عرصه‌های خارجی را می‌دهد.
پایگاه بصیرت / گروه سیاسی / محمدصادق ابراهیمی
قدرت نظامی به مثابه قدرت سخت
در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، رشد و پیشرفت در صنایع نظامی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده و سرمایه‌گذاری‌های بسیاری در این زمینه شده که موفقیت‌هایی را به دنبال داشته است. ساخت انواع سلاح‌ها و تجهیزات نظامی، مانند ساخت انواع هواپیما و جت‌های جنگنده مافوق صوت رادارگریز (مانند صاعقه و آذرخش)، آموزشی (مانند پرستو، درنا، سیمرغ، شفق، تندر)، خودکفایی در تولید و ساخت انواع هواپیماهای بدون سرنشین مدرن، ساخت انواع بالگرد (مانند بالگردهای شاهد، شباویز 2075 و 2061 و بالگرد ضد تانک 2091) و تعمیر انواع هواپیما و بالگرد با کسب رتبه پنجم جهانی بخشی از دستاوردهای صنعت هوایی است. پیشرفت در زمینه ساخت و تولید انواع موشک‌های بالستیک، دوربرد زمین به زمین، زمین به هوا و انواع موشک‌های دریایی (مانند موشک ماهواره‌بر سفیر، شهاب، سجیل، عماد و موشک کروز) ایران را در ردیف کشورهای دارنده فناوری ساخت موشک‌های فوق دقیق سطح به سطح قرار داده است. همچنین ساخت انواع رادار با برد بیش از یک‌هزار کیلومتر و پرتاب چندین ماهواره با سرنشین و بدون سرنشین به فضا از جمله مواردی هستند که کسب رتبه هفتم جهان در سامانه کامل پرتاب ماهواره و رتبه دوازدهم جهان در طراحی و ساخت ماهواره برای یازدهمین عضو باشگاه فضایی جهان، یعنی ایران را به دنبال داشته است. ساخت زیردریایی، ساخت و تعمیر انواع ناو و ناوچه، ساخت هاورگرافت (قایق‌های دوزیست)، ساخت انواع قایق‌های تندرو و قایق پرنده، ساخت و تعمیر انواع زره‌پوش و تانک‌ها و خودکفایی در ساخت انواع تجهیزات و سلاح‌های سبک، نیمه‌سنگین و سنگین، مانند انواع خمپاره‌انداز و توپ‌های مدرن، انواع سامانه‌ها و سلاح‌های پدافند ضد هوایی و مهمات سبک و سنگین و توسعه صنایع مخابراتی و ساخت انواع بی‌سیم و تقویت و توسعه صنایع اپتیک و ساخت انواع دوربین‌های معمولی و دید در شب و صدور برخی از این محصولات به برخی از کشورها از دیگر دستاوردهای صنایع نظامی محسوب می‌شود.(دارابی، 1395: 175)
امروزه مردم ایران، یکی از زمینه‌هایی که می‌توانند به آن به دیده باور و با حس افتخار بنگرند، قدرت نظامی کشورشان است؛ زیرا قدرت نظامی به آنها توانایی عرض اندام در عرصه‌های خارجی را می‌دهد. برای نمونه، مقابله موفقیت‌آمیز قدرت نظامی ایران با گروه تروریستی داعش طی چند سال گذشته در خاک عراق و سوریه، به مثابه منبعی برای خودباوری مردم بود؛ به گونه‌ای که طی دوران مبارزه، به کرات مشاهده ‌شد بسیاری از جوانان تصویر فرمانده نبرد با داعش، «سردار قاسم سلیمانی» را برای تصویر پروفایل خود در شبکه‌های اجتماعی برگزیده‌اند.
توسعه اقتصادی به مثابه قدرت سخت
نخستین برنامه توسعه در ایران پس از انقلاب در سال 1368 آغاز شد. دولت هاشمی برنامه توسعه و رفاه اقتصادی را در اولویت قرار داد. با پایان جنگ ایران و عراق در مرداد ماه 1367، بسیاری از کسانی که متولی امور اقتصاد کشور در اوضاع جنگی بودند، خواستار تحول و بازنگری در سیاست‌های اقتصادی دوران جنگ شدند و با توجه به فراهم شدن زمینه و امکان برنامه‌ریزی، برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را تدوین کردند. عمده‌ترین اهداف این برنامه به این شرح بود: بازسازی و تقویت ظرفیت‌های دفاع ملی، بازسازی مراکز تولیدی و جمعیت خسارت‌دیده در طول جنگ، ایجاد رشد اقتصادی با تأکید بر خودکفایی محصولات راهبردی کشاورزی و مهار تورم، تأمین حداقل نیازهای اساسی آحاد مردم و تلاش برای تأمین عدالت اجتماعی اسلامی، تعیین و اصلاح الگوی مصرف و اصلاح سازمان مدیریت اجرایی و قضایی کشور. دولت محور اصلی کار خود را اجرای برنامه اول توسعه ذکر کرد و به منظور اجرایی کردن برنامه توسعه، برنامه جدیدی در سازمان برنامه و بودجه به نام «برنامه تعدیل اقتصادی» تدوین کرد. هدف این مجموعه از سیاست‌ها از میان بردن عدم تعادل‌های تاریخی اقتصاد کلان ایران و دستیابی به رونق اقتصادی بود.(فوزی، 1384: 260ـ 258) برنامه تعدیل اقتصادی گامی در راستای پیوند با اقتصاد جهانی، جذب سرمایه خارجی و انتقال فناوری بود که آزادسازی اقتصادی و خصوصی‌سازی را در پی داشت.(دهقانی فیروزآبادی، 1388: 403)
رشد بخش‌های گوناگون اقتصادی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی قابل ملاحظه بوده است، به گونه‌ای که ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی از جمله سدسازی و مهار آب، تولید فولاد، تولید سیمان، تولید برق، گازرسانی و برق‌رسانی، راه آهن و بزرگراه‌ها، شهرسازی و شهرک‌سازی و توسعه زیربناها و امکانات شهری، توسعه امکانات بهداشت و سلامت، توسعه مدارس و دانشگاه‌ها با هدف تربیت نیروی انسانی همواره مورد توجه بوده است. با این حال، اگرچه برنامه توسعه اقتصادی با استفاده از الگوی تعدیل اقتصادی، بدون استثنا از سوی همه دولت‌های پس از انقلاب با جدیت به اجرا گذاشته شده است؛ اما به نظر نمی‌رسد هدف اصلی این برنامه یعنی بهروزی و رفاه اقتصادی مردم به صورت کامل محقق شده باشد؛ چرا که آمار شاخص‌های عملکردی اقتصاد مثبت نبوده است. به طور کلی، اقتصاددانان از نظر هدف‌های سیاست کلان اقتصادی، بر مواردی مانند اشتغال کامل، ثبات قیمت‌ها (کنترل تورم)، توزیع عادلانه درآمد و رشد مداوم اقتصادی تأکید دارند. به دلیل آثار نگران‌کننده تورم در اقتصاد، کنترل آن یکی از هدف‌های سیاست کلان اقتصادی بوده است. افزون بر نرخ تورم، نوسانات آن نیز اهمیت دارند؛ زیرا افزایش نوسانات نرخ تورم موجب کاهش قدرت پیش‌بینی نرخ تورم آینده از سوی فعالان اقتصادی و افزایش نااطمینانی نسبت به آینده می‌شود. افزایش تورم و افزایش نوسانات آن از مسیر مختل کردن خاصیت علامت‌دهی قیمت‌های نسبی در اقتصاد، موجب ایجاد اثرات منفی بر تولید و اشتغال می‌شود. افزون بر این، افزایش نرخ تورم موجب تغییر توزیع درآمد و ثروت به نفع اقشار پردرآمد و به زیان اقشار کم‌درآمد می‌شود. بنابراین افزایش نرخ تورم از نظر رشد اقتصادی و نیز توزیع درآمد به زیان رفاه اجتماعی است.(زمان‌زاده، 1389: 39) آمار تورم در سال‌های پس از انقلاب بیان‌کننده آن است که در مجموع در بازه‌ سال‌های 1358 تا 1390، تورم کل این دوره معادل 34 هزار و 691 درصد بوده است. به عبارت دیگر، شاخص قیمت‌ها طی مدت بیست‌وسه سال مذکور حدود 348 برابر شده است. ( www.mashreghnews ) در سال‌های 1390 و 1391 نرخ تورم به ترتیب 5/21 و 5/30 بوده است. از سال 1391 و در پی تشدید تحریم‌های خارجی و در بستری از عدم‌تعادل‌های انباشته ناشی از اجرای چند سال سیاست‌های اقتصادی ناسازگار و ناهماهنگ، زمینه افزایش چند برابری نرخ ارز و متعاقب آن افزایش نرخ تورم (متوسط 12 ماهه) شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی و شاخص بهای تولیدکننده به ترتیب به 4/40 (در مهرماه 1392) و 1/46 درصد (در شهریور ماه 1392) فراهم شد؛ تورم نقطه به نقطه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در نقطه اوج خود در خرداد ماه 1392 به 1/45 درصد و برای شاخص بهای تولیدکننده نیز در بهمن‌ ماه 1391 به 0/49 درصد رسید. ( www.cbi.ir )
نرخ بیکاری در کنار نرخ‌های تورم و رشد اقتصادی، از مهم‌ترین شاخصه‌های عملکرد اقتصاد کلان است. بر اساس اعلام سازمان جهانی کار ( ILO ) در صورتی که نرخ بیکاری در گروه سنی جوانان در کشوری بیش از دو برابر نرخ بیکاری کل باشد، وضعیت بیکاری در آن کشور در نقطه بحرانی قرار دارد؛ این در حالی است که هم اکنون نرخ بیکاری در جوانان بیش از دو برابر بیکاری میانگین کشوری قرار گرفته است. به گزارش بانک مرکزی ایران، در سال 1389، 5/22 درصد از خانواده‌های ایران بدون فرد شاغل، 4/55 درصد دارای 1 فرد شاغل، 21/7 درصد دو فرد شاغل و 9/4 درصد دارای دو فرد شاغل و بیشتر بوده‌اند. در سال 1393، درصد خانواده‌های بدون فرد شاغل به 24 درصد رسید که از این میان 57 درصد یک‌نفر شاغل، 5/15 درصد دو نفر شاغل و 5/3 درصد دارای سه نفر شاغل و بیشتر بوده‌اند. مرکز آمار ایران نیز در سال 1396 نرخ بیکاری در میان افراد 15 تا 24 ساله را 4/28 درصد اعلام کرده که 5/24 درصد مردان و 3/42 درصد زنان جوان را در برمی‌گیرد. بر اساس نتایج حاصل از یک پژوهش، درباره آینده اقتصادی ایران پیش‌بینی شده است که با توجه به تحولات بازار نیروی کار، تعداد بیکاران از 3 میلیون و 200 هزار نفر در سال 1395 به 4 میلیون و 445 هزار نفر در سال 1400 افزایش ‌یابد.( https://fararu.com )
در کنار تورم و بیکاری، بحث نبود امنیت شغلی افراد شاغل را نیز باید افزود. انواع روابط کار در بازار به دو نوع روابط کار استاندارد شامل کار تمام‌وقت و قرارداد استخدام دائمی و روابط کار غیراستاندارد شامل کار پاره‌وقت و روابط استخدامی مبهم(پیمانکاری) تقسیم شده است.(غفرانی، 1394: 4) طی سال‌های ابتدایی انقلاب، فقط 10 درصد از کارگران دارای قرارداد موقت با کارفرمایان دولتی و خصوصی بودند.(روزنامه کیهان، 25/5/1393) در حالی که طبق گزارش رئیس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران در سال 1396 حدود 95 تا 96 درصد کارگران در کشور، با قرارداد موقت کار می‌کنند، به گونه‌ای که شاهد انواع و اقسام قراردادهای کاری، مانند کارگر قراردادی، کارگر قرارداد سفید امضا، کارگر روزمزد، کارگر بی‌قرارداد، کارگر ساعتی، کارگر قرارداد شفاهی و کارگر پیمانی هستیم و همه اینها به معنای نبود امنیت شغلی نیروی کار است.(مالجو، 1393: 145) با توجه به بالا بودن میزان بیکاری و نبود امنیت شغلی در میان جوانان، این پدیده خود را با شدت بسیار بیشتری در معضلات عمیق و ناگوار اجتماعی، از قبیل مشکلات تشکیل خانواده، جرایم، فساد و درهم‌ریختگی بافت فرهنگی نمایان می‌کند. این نمودهای پدیده بیکاری نه تنها زخم‌هایی عمیق بر پیکر اجتماع در وضعیت کنونی وارد می‌کند، بلکه متأسفانه نشانه‌های اولیه مشکلات عمیق‌تر اجتماعی در آینده جامعه است. (عظیمی‌آرانی، 1388: 91)
این واقعیت لیبرال‌های غربی را دلخوش کرده است. به نظر زکریا، ایران در فرایندی که اصلاحات و انقلاب را در هم می‌آمیزد، کم‌کم یک دموکراسی سکولار خواهد شد؛ زیرا حکومت اقتصاد را بد اداره کرده است، از نظر سیاسی سخت‌گیر است و با میلیون‌ها جوان از خودبیگانه مواجه است. اسلام‌گرایان ایران برگ برنده‌ خود را از دست داده‌اند. آنها در همه نقاط دیگر خاورمیانه و شمال آفریقا بدیلی فریبنده و افسانه‌ای برای واقعیت مصیبت‌باری هستند که مردم در آن زندگی می‌کنند. این واقعیت در خود بنیادگرایی اسلامی است. بار دیگری که روحانیون به سراغ مردم بیایند، مردم به آ‌نها پشت خواهند کرد. (زکریا، 1384)
نبود مطلوبیت وضعیت اقتصادی و شرایط کاری کشور، به طور قطعی از سوی جامعه، نه به مثابه امری طبیعی؛ بلکه به منزله امری دولت‌ساخته نگریسته می‌شود و می‌تواند بی‌اعتمادی به کارآمدی نظام سیاسی را به دنبال داشته باشد و امید به آینده را تضعیف کند. در این راستا، سیاست اقتصاد مقاومتی برای غلبه بر مشکلات اقتصادی از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی طرح و اجرای آن به دولت توصیه می‌شود. اقتصاد مقاومتی طراحی و مدل‌سازی ویژه‌ای از شرایط و سازوکارهای اقتصادی است که مبتنی بر آن، فضای اقتصادی کشور بر اساس فرض وجود حداکثر تحریم‌ها و فشارها، به صورت فعال و نه منفعل طراحی می‌شود. در اقتصاد مقاومتی، اهداف اقتصادی مهم‌ترین مؤلفه در جهت‌دهی فعالیت‌ها هستند و کلیه عوامل اقتصادی باید در راستای تحقق این اهداف حرکت کنند. تحقق عدالت اجتماعی، کسب اقتدار بین‌المللی و بقای کشور، اثبات عملی کارآمدی نظام دینی و اسلامی، مرجعیت بین‌المللی و... مهم‌ترین اهداف در اقتصاد مقاومتی به شمار می‌روند.(تراب‌زاده، 1392: 43) اقتصاد مقاومتی حاوی مؤلفه‌های زیر است:
1‌ـ ایجاد تحرک و پویایی در اقتصاد کشور و بهبود شاخصه‌های کلان؛ از قبیل رشد اقتصادی، تولید ملی، اشتغال، کاهش تورم، افزایش بهره ‌ وری، رفاه عمومی و از همه این شاخصه‌ها مهم ‌ تر، عدالت اجتماعی؛
2‌ـ توانایی مقاومت در برابر عوامل تهدیدزا؛ از قبیل تکانه‌های اقتصادی جهان، بلایای طبیعی و تکانه‌های تخاصمی، مانند تحریم‌ها و امثال تحریم‌ها که اقتصاد کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛
3ـ تکیه بر ظرفیت‌های داخلی کشور در عین استفاده حداکثری از امکانات بیرون از کشور؛
4‌ـ رویکرد جهادی، همت جهادی و مدیریت جهادی برای انجام کارهای بزرگ؛
5‌ـ مردم‌محوری به معنای تکیه بر مردم و فراهم کردن صحنه برای ورود مردم به همراه امکانات خویش در میدان اقتصادی؛
6‌ـ امنیت اقلام راهبردی و اساسی؛ در درجه اول غذا و دارو. باید تولید داخلی کشور طوری شکل بگیرد که کشور در هیچ شرایطی، در زمینه ‌ تغذیه و دارو دچار مشکل نشود؛
7‌ـ کاهش وابستگی به نفت؛
8‌ـ اصلاح الگوی مصرف؛ صرفه‌جویی، پرهیز از ریخت‌وپاش، پرهیز از اسراف، پرهیز از هزینه‌کَردهای زائد هم در بین مسئولان و هم مردم. نکته قابل ذکر این است که صرفه‌جویی به معنای دعوت به ریاضت‌کشی نیست.
9‌ـ فسادستیزی به معنای امنیت صحنه اقتصادی شفاف‌سازی، ایجاد فضای رقابتی، ایجاد فضای اقتصادی باثبات.
10‌ـ دانش‌محوری؛ دانش‌بنیان کردن اقتصاد. (امام خامنه‌ای، 1392)
تمدن‌سازی اسلامی
انقلاب اسلامی طبق الگوی ترسیمی رهبر معظم انقلاب فرایند پنج‌گانه انقلاب اسلامی (مبارزه با طاغوت)، نظام اسلامی (پیاده کردن طرح کلی اسلامی)، دولت اسلامی (ایجاد منش و روش اسلامی برای حکمرانان)، کشور اسلامی (ثمره جریان یافتن اسلام در جمیع ابعاد جامعه اسلامی) و در نهایت تمدن اسلامی که نتیجه منطقی الگوپذیری کشورهای گوناگون از کشور اسلامی است، روند حرکت فرد به جامعه اسلامی را می‌نمایاند.(دارابی، 1395: 272)
نتیجه‌گیری
مطابق با الگوی ترسیمی هانتینگتون از روند توسعه کشورهای غیر غربی و بر اساس سیاست‌های رهبر معظم انقلاب، الگوی ترقی و پیشرفت انقلاب اسلامی به شکل زیر قابل ترسیم است: در این وضعیت است که انقلاب اسلامی به مثابه الگویی مقتدر و قابل افتخار قابلیت صدور به جهان را خواهد داشت. بنابراین، باید بدون هراس به سمت توسعه اقتصادی و پیشرفت نظامی گام برداشت. جمهوری اسلامی اگر چه در حوزه نظامی قدرتمند است؛ اما در حوزه اقتصادی مشکلاتی دارد که باید در پرتو اقتصاد مقاومتی‌ـ که رویکردی دورن‌گرا با تکیه بر توانمندی‌های کشور دارد‌ـ آنها را برطرف کند تا بتواند در پایان سند چشم‌انداز 1404 به قدرت بزرگ اقتصادی خاورمیانه تبدیل شود. به عبارتی، تا اقتصاد قدرتمند نداشته باشیم، نمی‌توانیم با اقتدار از انقلاب اسلامی و آرمان‌های آن دفاع کنیم. در این صورت انقلاب اسلامی به صورت پروژه‌ای ناتمام باقی می‌ماند.
منابع و مآخذ
1‌ـ تراب‌زاده جهرمی و دیگران؛ «بررسی ابعاد و مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی جمهوری اسلامی ایران در اندیشه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای»؛ فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی ، شماره 32، بهار، ص 46ـ 31، 1392.
‌2ـ دارابی، علی؛ آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی (بیم‌ها و امیدها)؛ تهران: نشر امیر کبیر.
‌3ـ دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال؛ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران: انتشارات سمت، 1388.
‌4ـ روزنامه کیهان، 25/5.
5ـ زکریا، فرید؛ آینده آزادی: اولویت آزادی بر دموکراسی؛ ترجمه امیرحسین نوروزی؛ تهران: انتشارات طرح نو، 1384.
‌6ـ زمان‌زاده، حمید؛ «یک دهه عملکرد اقتصاد ایران در آیینه شاخص‌های کلان اقتصادی»؛ فصلنامه تازه‌های اقتصاد، سال هشتم، شماره 129، ص 43ـ 35، 1389.
7ـ عظیمی‌آرانی، حسین؛ مدارهای توسعه‌نیافتگی در اقتصاد ایران ؛ تهران: نشر نی، 1388.
8ـ غفرانی، فهیمه؛ شرکت‌های پیمانکاری تأمین نیروی انسانی؛ مفهوم کار موقت ؛ تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی؛ معاونت پژوهش‌های اقتصادی، 1394.
9ـ فوزی، یحیی؛ تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی ایران ؛ ج دوم، تهران: مؤسسه چاپ و نشر عروج، 1384.
10ـ مالجو، محمد؛ «افت توان چانه‌زنی کارگران در ایران پس از انقلاب»؛ مجله نگاه نو، شماره 104، 1393.
11ـ نای، جوزف؛ قدرت نرم؛ ترجمه مهدی ذوالفقاری و محسن روحانی؛ تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، 1389.
12ـ هانتینگتون، ساموئل؛ برخورد تمدن‌ها و بازسازی نظم جهانی ؛ ترجمه محمدعلی حمید رفیعی؛ تهران: نشر دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1378.
منابع اینترنتی
1ـ بررسی 34 سال تورم در ایران (1391): مندرج در مشرق‌نیوز، به نشانی اینترنتی
https://www.mashreghnews.ir/news/182552 .
2ـ بررسی تحولات تورم طی سال‌های 1390 تا 1395 (1396): مندرج در بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، به نشانی اینترنتی https://www.cbi.ir/showitem/16085.aspx
3ـ حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، سیدعلی(1382)، بیانات در دیدار کارگزاران نظام، مندرج در دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، به نشانی اینترنتی http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3186
4ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1383)، بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان‌ رهبری، مندرج در دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، به نشانی اینترنتی http://farsi.khamenei.ir/speech - content?id=8588
5ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1392)، ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، مندرج در دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، به نشانی اینترنتی http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=25370 .
6ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404، مندرج در دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، به نشانی اینترنتی http://farsi.khamenei.ir/special?id=4133
7ـ نتایج یک پژوهش درباره آینده اقتصاد ایران، مندرج در خبرگزاری فرارو، به نشانی اینترنتی https://fararu.com/fa/news/356673
منابع انگلیسی
1- Fukuyama, Francis, The End of History and the last man , the free press: New York, 1992.
2- Zakaria, Fareed, The Post-American World, W. W. Norton & Company: New York, 2008.