اخبار محرمانه -
ظرفیت‌های محدود ترکیه
k ٣.٧
٠
اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
ولی گل‌محمدی| کلیدی‌ترین دغدغه ذهنی رهبران ترکیه در شرایط جاری این است که ایران تا کجا می‌تواند در برابر فشارهای امریکا مقاومت کند. پاسخ‌های احتمالی به این معما به برآورد استراتژیک ترکیه نسبت به سناریوهای احتمالی در روابط ایران و امریکا شکل می‌دهد. اساسا با وجود اظهارات تند مقامات ترکیه نسبت به فشارهای تحریمی امریکا علیه ایران، رفتارهای این کشور در همراهی با ایران به موازات اقدامات مرحله‌ای
ترامپ علیه کشورمان- به ویژه بعد از اعلام سپاه پاسداران به عنوان سازمان تروریستی خارجی- به تدریج محافظه‌کارانه‌تر شده است. وضعیتی که تحت تأثیر نگرانی آنکارا از افزایش فشارها علیه ترکیه در سایه تنش‌های اخیر آن با واشنگتن است. دو برآورد غالب در دستگاه تصمیم‌گیری و اتاق فکر سیاست خارجی ترکیه نسبت به وضعیت جاری وجود دارد: برآورد نخست که اجماع قابل توجهی حول محور آن شکل نگرفته است مبتنی بر یک سناریوی بدبینانه است که در آن تشدید فشارهای تحریمی از سوی امریکا اثربخش باشد. ایران بر این اساس، این جریان خواستار برداشتن گام‌های محتاطانه از سوی اردوغان در پرونده ایران هستند تا از گزند اقدامات تنبیهی
ترامپ در امان بمانند. به عبارتی دیگر، از نگاه این گروه جنگ بین امریکا و ایران به صورت محدود و در جغرافیای خاصی نامحتمل نیست؛ و توصیه راهبردی آنها اتخاذ بی‌طرفی پیش‌دستانه از سوی آنکارا است. گروه دوم که طرفداران زیادی دارند و از سهم قابل توجهی در ترسیم راهبردهای سیاست خارجی ترکیه برخوردارند، برآورد متفاوتی دارند. از نقطه‌نظر این جریان که اتاق فکر رییس‌جمهور اردوغان را تشکیل می‌دهند، اقدامات تحریمی واشنگتن در راستای دستورکارهای تل‌آویو و ریاض قابل فهم است. این بدین معناست که ترکیه نیز هدف فشارهای محور امریکا و متحدان منطقه‌ای آن به منظور تضعیف موقعیت منطقه‌ای آن است. برآورد این گروه این است که عصر یکجانبه‌گرایی امریکایی به پایان رسیده است و متن منطقه‌ای تشابهاتی با زمینه‌های پسا یازده سپتامبر ندارد. ازاینرو، قائل به تاب‌آوری ایران در برابر فشارهای امریکا هستند و در این راستا چندجانبه‌گرایی راهبردی با روسیه، چین و ایران را آلترناتیوی در برابر سیاست‌های خصمانه واشنگتن در دستور کار خود قرار داده‌اند. ویژن این جریان بر نامحتمل بودن وقوع هر گونه جنگی میان نیروهای امریکایی و ایران مبتنی است، هرچند ناممکن نمی‌دانند.
بر این اساس، توصیه آنها بر تداوم همراهی با ایران به منظور تقویت مقاومت حداکثری تهران در برابر فشارهای واشنگتن است. اتاق فکر اردوغان بر این باور است که ایران به بخشی از پروژه طراحی ائتلاف امریکایی- عربی- عبری برای سیادت بر امور منطقه‌ای تبدیل شده است. باوجوداین، با توجه با دینامیزم‌های داخلی و منطقه‌ای کنشگری ترکیه، ظرفیت‌های خود برای همراهی با ایران را محدود می‌بیند که مانع از اتخاذ گام‌های جسورانه از سوی رهبران این کشور می‌شود. در این میان، در سطح ساختاری شاید مهم‌ترین متغیر در آینده جهت‌گیری‌های آنکارا، ابهام استراتژیک در آینده روابط ترکیه و امریکاست. متولیان دستگاه دیپلماسی
دولت ترامپ بر این باور هستند که اتخاذ رویکرد جدیدی در روابط با ترکیه و بازتعریف نقش و جایگاه این کشور در سیاست‌های خاورمیانه‌ای امریکا ضروری است. در این راستا، توصیه مشاوران روابط خارجی کاخ سفید به
دولت ترامپ این است که دست از تلاش‌های دیپلماتیک و تدابیر ترغیبی به منظور متقاعد کردن رهبران ترکیه برای حمایت و همراهی ایالات متحده بر دارند و در مقابل اقدامات تنبیهی به منظور تغییر رفتار ترکیه را در دستورکار قرار دهند. هرچند ترک‌ها همواره در راستای بازیابی نقش سنتی خود در سیاست‌های خاورمیانه‌ای امریکا تلاش کرده است، اما تقریبا به این باور رسیده‌اند که واشنگتن در صورت خروج از خاورمیانه، نقشی راهبردی به ترکیه در معادلات منطقه‌ای واگذار نخواهد کرد. محور اسراییل -عربستان سعودی- امارات در رأس انتخاب راهبردی امریکا برای احاله مسوولیت و کنشگری نیابتی از سوی امریکا در خاورمیانه است و این چالشی بزرگ برای ترکیه در آینده برخوردهای ژئوپلیتیکی و ایدئولوژیکی با این محور در تحولات خاورمیانه و شمال آفریقا و به ویژه رقابت‌های ژئوپلیتیکی درون بلوک سنی است. در حال حاضر سیاست
دولت ترامپ در قبال ترکیه مبتنی بر عدم واگذاری نقش راهبردی و احاله مسوولیت به آنکارا در معادلات خاورمیانه و مدیریت روابط با این کشور به منظور حفظ موقعیت سنتی آن در چارچوب امنیتی غرب و جلوگیری از گرایش راهبردی آن به سمت محور روسیه و ایران است. بر این اساس آنکارا به منظور خروج از انزوای راهبردی، تثبیت موقعیت منطقه‌ای خود به‌ویژه در کانون‌های بحران منطقه و همچنین مقابله با تهدیدات امنیت ملی خود به دنبال یافتن آلترناتیوهای راهبردی در ائتلاف‌سازی‌های منطقه‌ای برای تداوم کنشگری راهبردی است. محور روسیه و ایران به لحاظ ژئوپلیتیکی و رهبری شبکه اخوان‌المسلمین به لحاظ ایدئولوژیکی در اولویت چنین آلترناتیوی است. اما سوال اساسی اینجاست که آنکارا تا کجا و بر اساس چه مکانیزم‌هایی می‌تواند با ایران در برابر فشارهای واشنگتن همراهی کند؟ موضع ترکیه در تداوم همراهی با ایران کاملاً مشخص است، اما ظرفیت‌های آن بسیار محدود است. بدین معنا که نمی‌توان انتظار معجزه از کنشگری ترکیه در چنین وضعیتی که خود با مجموعه‌ای از چالش‌های داخلی و خارجی به‌ویژه روابط با امریکا مواجه است، داشت. هر چند دو کشور به دنبال تعبیه سازوکارهای دوجانبه شبیه اینستکس در تسهیل مراودات مالی، تجاری و انرژی هستند، اما طبق برآورد نهادهای متولی ترکیه این اقدام به هیچ‌وجه کار ساده‌ای نیست. به‌طورکلی، شرکت‌ها و نهادهای اقتصادی متولی در ترکیه در مورد آینده روابط اقتصادی با ایران به خاطر فشارهای تحریمی امریکا خوش‌بین نیستند.
ازاینرو، با رصد تحولات و ارزیابی ظرفیت‌های خود براساس تحلیل هزینه - فایده، در راستای اتخاذ گام‌های محتاطانه حرکت می‌کنند. با پایان معافیت‌های نفتی، هرچند مقامات ترکیه واکنش‌های تندی علیه تصمیم
ترامپ نشان داده‌اند، اما به‌نظر می‌رسد که شرکت‌های خریدار نفتی ترکیه (توپراش) به‌شدت تحت تأثیر پیامدهای این اقدام قرار گرفته‌اند و ازاینرو، با کاهش قابل توجه خرید نفت از ایران و یافتن آلترناتیوهای در دسترس، رویکرد بسیار محتاطانه‌ای در پیش گرفته‌اند. از نگاه ترک‌ها، گزینه‌های ایران در حوزه مقاومت اقتصادی در برابر فشارهای امریکا بسیار محدود است و این موجب عدم کارایی مکانیزم‌هایی از جنس اینستکس در حوزه مراودات انرژی می‌شود. در این راستا، ترکیه از ماه گذشته در قالب سیاست تنوع‌سازی مبادی ورودی انرژی خود به‌ویژه جایگزین کردن نفت ایران بعد از اتمام معافیت‌ها، دور جدیدی از گفت‌وگوها با کردستان عراق را شروع کرده است و در آخرین سفر چاووش‌اوغلو به اربیل، قرار شد که شرکت توپراش به زودی قراردادهای خرید نفت از کردستان عراق را منعقد نماید. در شش ماهه گذشته میانگین خرید نفت ترکیه از ایران از 220 هزار بشکه در روز به کمتر از 50 هزار بشکه رسیده است و پیش بینی می‌شود با پایان معافیت‌ها، همچنان روند نزولی طی کند. از سوی دیگر، واکنش چین و هند به پایان معافیت‌های امریکا و تداوم خریدهای نفتی از ایران تاثیر مهمی در آینده تصمیمات جسورانه ترکیه نسبت به همراهی با ایران دارد. به هر روی، یک چشم ترکیه به اینستکس اروپاست و یک چشم دیگر به آستانه مقاومت چین و هند در برابر معافیت‌ها تا براساس آن گام‌های بعدی خود را بردارند. مجموعه‌ای از چالش‌های سیاسی و اقتصادی در داخل ترکیه نیز عاملی دیگر در محدودیت کنشگری آنکارا در همراهی با ایران است. نتایج انتخابات محلی فروردین 98 ترکیه زنگ خطری برای آینده اقتدار حزب حاکم به رهبری رییس‌جمهور اردوغان در این کشور بود. ائتلاف حزب حاکم هرچند پیروز انتخابات در سراسر ترکیه بود، اما واگذار کردن شهرهای بزرگ به احزاب رقیب از اعتمادبه‌نفس حزب حاکم در سیاست خارجی کاسته است. در حوزه دیگر، شاخص‌های اقتصادی این کشور تحت تاثیر دینامیزم‌های داخلی و سردی روابط با امریکا به‌شدت روند نزولی طی می‌کند. ارزش لیر در سال 2019، حدود 20 درصد افت کرده است (هر دلار-6.2 لیر) .
دولت به دلیل سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کشور قادر با بازپرداخت بدهی‌های خارجی حدود 400 میلیارد دلاری خود نیست و تأثیرپذیری این مساله از سیاست‌های تنبیهی نهادهای مالی و پولی جهانی، گزینه‌های سیاسی و ظرفیت‌های اقتصادی ترکیه در همراهی با ایران و عدم اعتنا به خواسته‌های امریکا را محدود کرده است. با کاهش تعهدات ایران به
برجام و افزایش احتمال برخوردها بین امریکا و ایران، کنشگر کلیدی برای ترکیه
اروپا و واکنش آنها به وضعیت پیچیده فعلی است. بدترین سناریو برای ترک‌ها، همراهی بخشی از
اروپا با امریکا علیه ایران است. اساسا در رابطه با
برجام به‌ویژه بعد از خروج امریکا، آنکارا بیش از واشنگتن از رویکردهای بروکسل متأسی است. ازاینرو، اگر
اروپا به سمت همراهی با امریکا حرکت کند، تعهدات ترکیه و ظرفیت‌های نقش‌آفرینی آن در وضعیت تحریم‌ها علیه ایران کم خواهد شد. نکته نهایی اینکه با کاهش تعهدات ایران به
برجام و افزایش‌ها تنش‌ها بین تهران و واشنگتن در روزهای اخیر، واکنش مقامات ترکیه نشان می‌دهد که آنها در سطح عملیاتی بیش از پیش جانب احتیاط را در پیش گرفته‌اند که نتیجتا سطح خطرپذیری خود را محدودتر خواهند کرد. رویداد کلیدی در این وضعیت، مساله خروج ایران از
برجام است که در صورت وقوع، به احتمال زیاد شاهد خنثی شدن معنادار کنشگری ترکیه در پرونده تحریم‌های ایران خواهیم بود و تلاش‌های دیپلماتیک آنها در راستای کسب برخی معافیت‌ها از امریکا در حفظ سطحی از مراودات تجاری به‌ویژه در حوزه خرید گاز طبیعی خواهد بود.