اخبار محرمانه -
هزینه مواد مخدر بر اقتصاد کشور چقدر است؟
k ١.٩
١
اعتماد / متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
حبیب آرین | مجاورت ایران با بزرگ‌ترین تولید‌کننده مواد مخدر در جهان، موضوع مواد مخدر را به یک مساله همیشگی در ایران بدل کرده است. مواد مخدر در طول سال‌ها هزینه‌های سنگینی را به ایران تحمیل کرده است. هزینه کنترل ورود مواد مخدر به کشور، هزینه انسانی به واسطه اعتیاد به مواد مخدر، مجازات قاچاقچیان و آسیب‌های انسانی نیروی‌های امنیتی در مبارزه با قاچاقچیان بخش دیگری از این هزینه‌هاست. اما ویرانگری این هزینه‌ها به همین‌ها محدود نمی‌شود. ورود منابع مالی حاصل از تجارت مواد مخدر می‌تواند بسیاری از نهاد‌ها و تعادل‌های اقتصادی را بر هم بزند. ورود این نقدینگی‌ها به بازار‌های مالی و پولی مانند سکه و طلا بخش دیگری از هزینه‌هاست.
مبارزه‌ای جهانی
مبارزه با مواد مخدر در سال‌های اخیر مسیر پرفراز و نشیبی را طی کرده است. دستگاه‌های امنیتی تجربه و دانش زیادی برای مبارزه با آن به دست آورده‌اند و بخش بزرگی از این مقابله با در هم تنیدگی با نهاد‌های بین‌المللی شکل گرفته است. همراهی نهاد‌های بین‌المللی با ایران از آن‌روست که ایران در این سال‌ها سد محکمی برای راهیابی مواد مخدر به این کشور‌ها بوده است. اما با آغاز تحریم‌ها فشار اقتصادی به ایران بیشتر شده و طبعا پیچیدگی‌ها برای مبارزه با تجارت مرگ پیچیده‌تر شده است. اینها در شرایطی است که با خروج امریکا دیگر اعضای آن به تعهدات خود در خصوص
برجام پایبند نبوده‌اند و نتوانسته‌اند فشار‌های حاصل از تحریم‌های اقتصادی را کاهش دهند. این در شرایطی است که تلاش‌های ایران در مبارزه با مواد مخدر بیشترین حاصل را برای کشور‌های اروپایی داشته است. بر این اساس برخی کارشناسان معتقدند اروپایی‌ها باید توجه بیشتری به تلاش ایران مبذول دارند و ایران می‌تواند از این فضا برای فشار بیشتر بر
اروپا بهره ببرد. نگاهی که البته با پیچیدگی‌هایی همراه است. از سویی کمک‌ها و منابع اروپایی‌ها در مبارزه با مواد مخدر به بهانه تحریم‌ها کاهش یافته و در عین حال همکاری‌های نهادی و عملیاتی زیادی میان ایران و
اروپا در مبارزه با مواد مخدر شکل گرفته است.
حسن روحانی، رییس‌جمهوری ایران سال گذشته در دومین اجلاس امنیتی روسای مجالس ایران، پاکستان، افغانستان، روسیه، چین و ترکیه نسبت به تاثیر منفی تحریم‌های ایالات متحده امریکا بر مبارزه ایران با تروریسم و مواد مخدر هشدار داد. رییس‌جمهوری ایران با اشاره به مبارزه ایران با قاچاق مواد مخدر و «مبارزه با تروریسم» گفت: «ما از غرب انتظار نداریم که سهم‌شان را در ازای امنیت و ثبات خود که برای آنها تامین کرده‌ایم بپردازند، اما بدانند با تحریم ایران توانایی‌های ما برای مبارزه با مواد مخدر و تروریسم آسیب می‌بیند.»
بازی با افکار عمومی جهان
فریبرز رییس‌دانا در خصوص شیوه استفاده از ابزار مواد مخدر و تجارت آن معتقد است باید محافل بین‌المللی را متوجه فشار‌هایی که به ایران به واسطه تحریم‌ها و مبارزه با مواد مخدر است، کرد. این اقتصاددان در گفت‌وگو با «اعتماد» می‌گوید: استفاده سیاسی و ابزاری از طاعون سیاه مواد مخدر غیرانسانی و غیراخلاقی است. ملت ایران سال‌هاست که قربانی مواد مخدر شده است. اعدام قاچاقچیان مواد مخدر، هزینه‌های کنترل مواد مخدر، شهادت نیرو‌های انتظامی و هزینه‌های تحمیل شده به واسطه اعتیاد مردم بخشی از هزینه‌های سنگین این تجارت کثیف است. اما با این وجود و حتی بدعهدی اروپایی‌ها در قبال ایران نباید از این مبارزه دست برداریم. کم کردن این مبارزه یعنی کاهش قیمت و تسهیل دسترسی جوانان اروپایی به مواد مخدر، در هیچ شرایطی نباید راضی بود که مبارزه با مواد مخدر کاهش یابد.این پژوهشگر حوزه اعتیاد و مواد مخدر می‌گوید: در مقابل باید بر این نکته تاکید کرد که ایران باید در محافل بین‌المللی در خصوص هزینه‌های سنگین مبارزه با مواد مخدر اطلاع‌رسانی کند و با برقراری ارتباط با گروه‌های بین‌المللی در خصوص هزینه‌های آن برای تمامی کشور‌ها هشدار دهد. البته باید بر این امر تاکید کرد که این ارتباطات باید از سال‌های گذشته شکل می‌گرفت و ما در این خصوص کوتاهی کرده‌ایم. رییس‌دانا با اشاره به مساله مهاجران افغان در ایران می‌گوید: مشابه این امر در خصوص رابطه با افغان‌های مهاجر نیز باید بیان شود، افغان‌ها کسانی هستند که در این سرزمین به تولید و اشتغال پرداخته‌اند و بسیاری از ساختمان‌ها و برج‌ها به همت آنها برافراشته شده، ایران همواره به حضور این عزیزان در این سرزمین مفتخر بوده اما باید بر این مساله تاکید کرد که کمک‌های بین‌المللی برای آموزش و درمان آنها کفایت نمی‌کند و با اعمال تحریم‌ها علیه ملت ایران این فشار‌ها بر آنها نیز بیشتر شده است، در نتیجه باید افکار عمومی جهانی را متوجه این آسیب‌ها کرد؛ آسیب‌هایی که به مردم ایران تحمیل شده است و بخش زیادی از اقشار مختلف تحت فشار قرار گرفته‌اند. از سوی دیگر برای همراهی و مقاومت در برابر تهدید‌ها و مشکلاتی که در پیش‌رو داریم باید فضای مناسبی ایجاد شود تا فرصت حضور دگراندیشان محقق شود، از ایده‌های کارشناسانی که خارج از حلقه تنگ تصمیم‌گیری هستند، استفاده شود و در یک کلام همه مردم را به صحنه مقاومت کشاند.
چقدر هزینه می‌کنیم؟
دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر در آبان ماه سال گذشته اعلام کرد: 11.7 درصد تولید ناخالص کشور هزینه مبارزه با مواد مخدر است و پیشگیری از آن موجب صرفه‌‌جویی در این هزینه‌ها خواهد شد. اسکندر مومنی اعلام کرد: جمهوری اسلامی ایران با انواع مواد مخدر مبارزه کرده است و سه هزار و 700 نفر در کشورمان در این راه به شهادت رسیدند. او در این سخنرانی بیان کرد: با اشغال افغانستان توسط امریکا نه تنها تولید مواد مخدر در این کشور کاهش نیافت، بلکه تولید آن 50 برابر شد و به 10 هزار تن در سال رسید، کشورمان به دلیل مجاورت با افغانستان تحت تاثیر کشت مواد مخدر در این کشور است. همچنین تعداد معتادان کشور دو میلیون و 800 هزار نفر است و میانگین سن اعتیاد در کشورمان 24 سال است. آمار معتادان در ایران افزایش معناداری نداشته، اما نوع مصرف معتادان از مواد مخدر سنتی به سمت مواد مخدر صنعتی و روانگردان‌ها در حال چرخش است.
رحمانی‌فضلی، وزیر کشور نیز در سال 1396 با اشاره به هزینه‌های تحمیل شده به کشور به واسطه مبارزه با قاچاق مواد مخدر اعلام کرد: در سال حدود 150هزار میلیارد تومان برای مبارزه با قاچاق مواد مخدر به صورت مستقیم و غیرمستقیم به کشور هزینه تحمیل می‌شود.
فریبرز رییس‌دانا اما معتقد است؛ هزینه‌های تحمیل شده به وسطه مواد مخدر حدود 7تا 8 درصد تولید ناخالص ملی است: بیش از 30 سال است که نهاد‌هایی تعداد معتادان را کمتر از تعداد واقعی آن برآورد می‌کنند، اما میزان معتادان به مواد افیونی و مواد صنعتی به 3.2 تا 3.3 میلیون می‌رسد. علاوه بر هزینه‌های تحمیل شده به واسطه مصرف روزانه معتادان سخت و مصرف‌کنندگان تفننی، هزینه‌های کنترل توسط نیروی انتظامی و هزینه‌های پنهانی که تجارت مواد مخدر بر اقتصاد کشور تحمیل می‌کند را باید در این هزینه‌ها محاسبه کرد. اما گمان نمی‌کنم هزینه‌های مواد مخدر برابر با 11 درصد تولید ناخالص ملی باشد. اگر تولید ناخالص ملی را برابر با 650 میلیارد دلار در نظر بگیریم، این رقم حدود 70 میلیارد دلار است. به نظرم هزینه‌ها کمتر از این رقم باشد. البته هزینه‌های تحمیل شده مانند از دست رفتن جان انسان‌ها با پیچیدگی‌هایی همراه است اما با این وجود برآورد من از هزینه‌ها برابر با 7 تا 8 درصد تولید ناخالص ملی است. در محاسبات صورت گرفته در محاسبات مادی اغراق می‌شود و هزینه‌های انسانی کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
نقش ایران در تغییر مسیر
هزینه‌های ایران برای مبارزه با مواد مخدر در سال‌های اخیر موجب شده است، مسیر‌های قاچاق مواد مخدر دگرگون شود. موضوعی که گواهی بر تلاش ایران در مقابله با این تجارت است. او در تایید نقش نیرو‌های نظامی ایران می‌گوید: پلیس ایران در سال‌های اخیر کارکشته و پخته شده است و با هزینه‌های زیاد و ابزار‌های متفاوت توانسته مسیر ترانزیتی را تغییر دهد. در سال‌های گذشته میزان کشفیات مواد مخدر 10درصد بود اما در شرایط فعلی این کشفیات به 20 تا25 درصد رسیده است. اما با این وجود به دلیل افزایش تولید مواد صنعتی این اعتیاد به مواد مخدر بیشتر شده است. او در خصوص تغییر ترانزیت و مسیر‌های آن می‌گوید: با سخت شدن مسیر‌ها در ایران مدتی تجارت مواد مخدر از خلیج فارس و کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس شکل گرفت اما با وجود هزینه‌های زیاد و مقابله شدید در این کشور‌ها این مسیر رونق نگرفت و سهم زیادی از تجارت مواد مخدر ندارد، مدتی نیز این مسیر با افزایش تنش‌ها در عراق و از مسیر کردستان صورت می‌گرفت؛ این مناطق پاک بود اما متاسفانه در سال‌های اخیر مصرف در این نواحی بیشتر شده است. با افزایش قیمت مواد افیونی در غرب صرف می‌کند که این مواد از طریق جنوب آفریقا به
اروپا صادر شود و بخشی از این مواد نیز به مکزیک منتقل شود. او درباره مسیر‌های ترانزیتی مواد مخدر می‌گوید: ماهیت نیروی‌های درگیر در انتقال و جابه‌جایی مواد مخدر متفاوت است. انتقال 20 تا 30 کیلومتری از مرز مبهم است، عبور این مواد از کویر نیز توسط گروه‌های متفاوتی صورت می‌گیرد. همچنین انتقال به انبار‌های اطراف تهران و انبارداری آن نیز توسط گروه‌های مختلف انجام می‌شود. با انتقال این مواد به مرز آذربایجان و ترکیه مافیای مواد مخدر به معنی دقیق آن وارد می‌شوند و نهایتا با انتقال به مونیخ در
اروپا توزیع می‌شود.
کنترل مصرف
همچنان کنترل مصرف یکی از اساسی‌ترین راه‌های مبارزه با مواد مخدر است، اگرچه راه‌های گوناگونی برای این مبارزه وجود دارد. رییس‌دانا با ارایه یک طرح که در گذشته و در محافل بین‌المللی مطرح کرده است، می‌گوید: بر اساس برآورد‌هایی که در گذشته انجام داده‌ام، حدود 70 درصد مواد مخدر به مرز‌های ایران وارد می‌شود. راهکار‌های متفاوت اقتصادی برای جلوگیری از افزایش مواد مخدر وجود دارد، یکی از طرح‌هایی که من ارایه دادم، این بود که این میزان از مواد به واسطه کمک‌های بین‌المللی خریداری شود و تحت نظارت سازمانی بین‌المللی تمامی آنها جز موارد مورد نیاز پزشکی سوخته شود. او تاکید می‌کند که کمتر از 2 تا 3 درصد از عواید فروش مواد مخدر به کشتکاران در افغانستان اختصاص می‌یابد و به راحتی می‌توان این میزان کشت را با محصولات دیگر و با خرید‌های تضمینی جایگزین کرد، اما باید پرسید که چگونه و با ورود امریکا به افغانستان میزان کشت به چندین برابر رسیده است.
در عین حال بر اساس بند 57 سیاست‌های مبارزه با مواد مخدر برای کاهش 25 درصدی اعتیاد در کشور به مساله مدیریت مصرف اشاره شده است و در نتیجه توجه به وجه مصرف را به یک ضرورت تبدیل می‌کند. رییس‌دانا با اشاره به جهانی بودن معضل مواد مخدر می‌گوید: باید توجه داشت که تجارت مواد مخدر یک بحران جهانی است و این تجارت بعد از تجارت نفت، اسلحه و برخی کالاهای اساسی قرار دارد و برای مبارزه با آن باید بر میزان مصرف کار کرد. اگرچه نیروی انتظامی وظیفه جلوگیری از عرضه این مواد را بر عهده دارد اما مساله عرضه آن بر عهده نیروی انتظامی نیست و باید برای کنترل مصرف منظر‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... آن را مدنظر قرار داد.