اخبار محرمانه -
احتکار یا ترس از فقیرتر شدن؟
٣٢٢
٠
ابتکار / متن پیش رو در ابتکار منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست.
این روزها کافی است شایعه‌ای مبنی بر افزایش قیمت و یا کمبود یک کالا به میان بیاید، پس از آن شاهد خریدهای هیجانی و کاذب از سوی مصرف‌کنندگان خواهیم بود. هنگامی هم که دلیل خرید را جویا می‌شویم آن را نه برای نیاز بلکه برای رفع نگرانی‌شان درخصوص افزایش قیمت بیان می‌کنند.
مدت‌ها است که به دلیل جریان‌های اقتصادی و سیاسی کشور، برخی از افراد سودجو دست به اقداماتی برای برهم زدن شرایط می‌زنند تا از این طریق اندک سودی را روانه جیب‌های‌شان کنند. از سویی دیگر با توجه به جو روانی که در جامعه جریان پیدا می‌کند، مصرف‌کنندگان به خریدهایی رو می‌آورند که اغلب مورد نیازشان نیست. این نوع رفتارها از دید برخی از کارشناسان اقتصادی نظم بازار را برهم می‌زنند و موجب گرانی‌های بیشتر خواهند شد. آنها یادآور می‌شوند که ممکن است برخی از افزایش قیمت‌ها در بازارهای مختلف زودگذر باشد که با چنین واکنش‌هایی از سوی مصرف‌کنندگان تعادل عرضه و تقاضا از بین می‌رود و تاثیر نامطلوبی را در بازار به جا خواهد گذاشت، این درحالی است که عدهای دیگر از کارشناسان نظر متفاوتی را بیان می‌کنند. آنها خریدهای هیجانی از سوی مصرف‌کنندگان را به دلیل ناامنی‌های اقتصادی می‌دانند و معتقدند که نگرانی درباره سرنوشت قیمتی بازارها مردم را وادار به ذخیره و خرید کالاهای مختلف می‌کند. آنها می‌گویند که در چنین شرایطی خریداران بدون توجه به نیازهای خود اقدام به خرید کالاهایی می‌کنند که شایعاتی برای گرانی و یا کمبود آنها در جامعه به راه افتاده است. جمشید عدالتیان، اقتصاددان و عضو اتاق بازرگانی با اشاره به عوامل گرانی‌های اخیر و واکنش افراد به آن به «ابتکار» می‌گوید: «در بحث گرانی‌ها مسئله‌ای وجود دارد که باید به آن توجه شود. در کشور ما یک اشتباهی رخ می‌دهد و آن این است که در 29 اسفند که سال به پایان می‌رسد، اول فروردین سریع حقوق و دستمزد، تعرفه برق و آب و قیمت برخی از کالاها تغییر پیدا می‌کند. در حالی که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته 2 تا 3ماه بعد از شروع سال حقوق و دستمزد را افزایش می‌دهند. بنابراین در اول فروردین قیمت‌ها 20 تا 25 درصد افزایش پیدا کرده و تورم ایجاد می‌شود. در دیگر کشورها هیچ زمانی به این شکل رفتار نمی‌کنند چراکه این تورم انتظاری است و افراد می‌دانند اگر در ماه پایانی سال کالایی خریداری کرده و آن را ذخیره کنند، همان کالا را قطعا با 25 درصد افزایش قیمت می‌توانند در ماه اول سال به فروش برسانند».
وی می‌افزاید: «با ایجاد این شرایط محیطی برای کسب سود عدهای از سودجویان فراهم می‌شود و آنها می‌دانند که با خرید هر کالایی در اسفند ماه همان کالا را با افزایش قیمت در سال آینده به فروش خواهند رساند. این مشکل از نوع رفتار کارآفرینان بازرگان و افرادی است که نقدینگی زیادی را در اختیار دارند».
این عضو اتاق بازرگانی، خریدهای هیجانی از سوی مصرف‌کنندگان را نوعی واکنش برای جلوگیری از فقر بیشتر می‌داند و دراین‌باره می‌گوید: «ما اخیرا شاهد بودیم تا شایعه گرانی بنزین به میان آمد صف‌های طویل در پمپ بنزین‌ها ایجاد شد و افراد تلاش می‌کردند چند لیتر اضافه‌تر بنزین با نرخ فعلی را ذخیره کنند. درواقع به این نوع رفتار تئوری پیش‌بینی از آینده می‌گویند، در این شرایط وقتی افراد احساس خطر می‌کنند و شایعاتی درخصوص کمبود و یا گرانی کالاهای اساسی در جامعه پخش می‌شود اولین واکنشی که مصرف‌کنندگان به شایعات از خود نشان می‌دهند این است که ذخیره‌ای حداقلی از آن کالا را داشته باشند».
عدالتیان احساس ناامنی در جامعه را دلیلی برای ذخیره‌سازی کالا می‌داند و می‌گوید: «طبیعی است که هرچه احساس ناامنی در جامعه زیاد باشد و سرمایه اجتماعی
دولت کاهش پیدا کند، عاملی برای خرید هیجانی از سوی افراد خواهد شد. هنگامی که این نوع رفتارها از سوی خانوارهای ایرانی در جامعه مشاهده می‌شود این تصور به وجود می‌آید که آنها به حدی درآمد دارند که اگر کالایی هر اندازه هم که گران شود توان خریدش را خواهند داشت، باید بگویم که این تئوری به شدت غلط است. ما باید بدانیم که مصرف‌کنندگان در یک حد محدودی می‌خواهند صرفه‌جویی کنند، به عبارتی دیگر این افراد می‌خواهند که از فقر بیشتر جلوگیری کنند. ما باید توجه داشته باشیم که این نوع رفتار خانوارها احتکار نیست و تنها از ترس فقر بیشتر دست به چنین خریدهای هیجانی می‌زنند. به عنوان مثال اگر خانواده‌ای ماهیانه 3 میلیون تومان درآمد داشته باشد، نمی‌توانند به خریدهای هیجانی در ابعاد بزرگ روی بیاورند چراکه درآمدهای نامحدود ندارند و تنها مقدار کمی از کالا را خریداری می‌کنند. متاسفانه از نوع خریدهای هیجانی اینگونه برداشت می‌شود که خانوارهای ایرانی دارای نقدینگی‌های کلان هستند و توانایی این را دارند که هر کالایی با هر میزان افزایش قیمت را نیز خریداری کنند».
وی در پایان احتکار اجناس توسط برخی از افراد را دلیل برای دامن زدن به مشکلات اقتصادی می‌داند و در این خصوص می‌افزاید: «ما باید بدانیم که ذخیره‌های انجام شده در بازارهای مختلف، توسط خانوارها نیست بلکه توسط افرادی است که مقدار زیادی نقدینگی در اختیار دارند و به مشکلات اقتصادی دامن می‌زنند. این افراد زمانی به سراغ ارز و سکه می‌روند و روز بعد به سمت بازار کالاهای اساسی جذب می‌شوند».
با وجود نظرات متفاوتی که درخصوص خریدهای هیجانی افراد وجود دارد، نمی‌توان آسیب‌هایی که توسط مصرف‌کنندگان به بازارهای اقتصادی وارد می‌شود را نادیده گرفت. به هرحال زمانی‌که عرضه یک کالا محدود و تقاضا برای آن زیاد باشد تعادل برهم خورده و یقینا این عدم تعادل بر قیمت‌ها تاثیرگذار خواهد بود. این درحالی است که شرایط روانی جامعه هم تحت‌تاثیر قرار گرفته و مشکلات دیگری را به دنبال خواهد داشت.