چاپ

اخبار محرمانه -
بستر مساعد برای ارتباط استراتژیک ایران و هند
k ٢.٢
٠
شرق / متن پیش رو در شرق منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
پیرمحمد ملازهی از زمینه و بستر روابط ایران و هند می گوید.
‌‌ برای ایران هندوستان کشور مهمی است؛ اما نگاه دولتمردان هندوستان به ایران چیست؟ ایران چه اهمیتی برای هند دارد؟
ایران برای هندوستان اهمیت ویژه‌ای دارد. هندوستان دو قرارداد مهم با ایران امضا کرده است. یک قرارداد بر سر چابهار بین ایران، هندوستان و افغانستان امضا شد تا ارتباطات تجاری آسیای مرکزی، افغانستان و هندوستان از این طریق صورت بگیرد. این قرارداد شامل توافقاتی برای ایجاد خط‌آهنی از چابهار به منطقه افغانستان و آسیای مرکزی و همچنین جاده‌سازی می‌شود. یک قرار‌داد سه‌جانبه دیگر بین روسیه و ایران و هندوستان با عنوان کریدور شمال‌-جنوب امضا شد که از این طریق هندوستان بتواند کالاهای خود را از طریق ایران-یعنی بندرعباس یا چابهار- به دریای خزر منتقل کند و از آنجا به روسیه و اروپای غربی برود. گفته می‌شود این اقدام می‌تواند 30 درصد هزینه و زمان تبادل کالا را کاهش دهد. با توجه به اینکه بین هندوستان با آسیای مرکزی، پاکستان– رقیب اصلی هند– قرار دارد و اجازه تبادل کالا از زمین را نمی‌دهد؛ بنابراین اهمیت ایران برای هندوستان بسیار بالا است. این یک بحث است، بحث دوم درباره «سوخت» است. هندوستان به ‌لحاظ انرژی اصلا کشور غنی‌ای نیست و با توجه به رشد اقتصادی و صنعتی‌شدن آن، در سال‌های آینده به‌شدت نیازمند انرژی‌ خواهد بود. روی انرژی ایران هم حساب باز کرده‌اند. هند شرکت‌های بزرگ نفتی دارد که سرمایه و تکنولوژی کافی در اختیار دارند و در سطح بالادست صنایع نفتی- استخراج و کشف- در جهان فعال هستند. اینها زمینه‌های مساعدی است که بالقوه وجود دارد. اینکه چگونه این زمینه‌ها را عملیاتی کنند، به مجموعه شرایط از‌جمله تحریم‌ها بستگی دارد.
‌‌ با توضیحاتی که شما دادید، به‌ نظر می‌آید که رابطه دو کشور استراتژیک است و فراتر از خرید نفت با تخفیف است.
به‌ نظر این‌طور می‌آید؛ اما باید به یک نکته توجه داشته باشید. هند به دنبال این است که رابطه متوازنی بین ایران و عربستان و اسرائیل - که روابط نزدیکی با آنها دارد – برقرار کند. همچنین نگاه متوازنی بین ایران و غرب و آمریکا داشته باشد. هندی‌ها در شرایط فعلی منافع‌محور هستند و دیگر مثل زمان «نهرو» ایدئولوژیک فکر نمی‌کنند.
‌ با خروج آمریکا از برجام، هند متضرر شد و به‌ نظر می‌آید پیگیر تمدید معافیت‌های خود در زمینه‌های متفاوت است. سیاست متوازن هند در این زمینه چطور پیش رفت و چقدر بر سر معافیت‌ تحریم‌ها پافشاری کرد؟
هندوستان حکومت فدرال است. درست است که در کل کشور پول ملی و ارتش ملی در دست دولت مرکزی است؛ اما طبق قانون اساسی هند، اختیارات نسبتا گسترده‌ای به ایالت‌ها داده شده است. ایالت‌ها می‌توانند مستقلا با جهان خارج ارتباطات تجاری داشته باشند. ایران می‌تواند با شرکت‌های کوچک– نه شرکت‌های بزرگی که با آمریکا کار می‌کنند – یا بانک‌های کوچک ایالتی کار کند. دولت مرکزی هند هم بدش نمی‌آید که از کانال ایالت‌ها یک نوع ارتباط تجاری و اقتصادی قدرتمند با ایران برقرار کند؛ اما این بستگی دارد به اینکه خود ایران تا چه اندازه اراده سیاسی کاملی برای این‌ کار دارد. تجار ایرانی و معمولا ذهنیت ایرانی‌ها به دنیای غرب بستگی دارد؛ مثلا صادر‌کننده اصلی روغن نخل مالزی است؛ اما تجار ایرانی از آلمانی‌ها آن را می‌خریدند. به ‌نظرم می‌آید یک مقدار ذهنیت تجار ما باید تغییر کند؛ به‌ویژه در این شرایط بحرانی. نمی‌توان امیدوار بود که دولت هند سیاست خود را تغییر دهد و منافع خود را نادیده بگیرد؛ اما امکانات محدودتری در سطح ایالت‌ها وجود دارد و باید آنها را شناسایی کرد.
‌‌ بله، اینکه منطقی است که هندوستان از منافع خود دست برنمی‌دارد؛ اما سؤال این است که برای منافع خود در ایران چقدر چانه‌زنی می‌کند؟
درباره چابهار اثر داشته. آخرین خبر مبنی بر این بود که آمریکایی‌ها موافقت کردند چابهار از تحریم‌ها معاف شود. البته استثنا‌کردن چابهار به رقابت‌های بین چین و آمریکا برمی‌گردد. در طرح «یک کمربند و یک جاده» چین که از «کاشمر» به «گوادر» می‌آید، پیش‌بینی شده است که یک بزرگراه و یک خط لوله گاز و نفت و یک خط آهن ساخته می‌شود. این ‌طرح آن‌قدر جاه‌طلبانه است که می‌گویند چین را به قدرت اول جهانی تبدیل می‌کند. در این فضا که چین گوادر را از پاکستان گرفته، چابهار نقش مهمی را ایفا می‌کند. در زمان شاه، آمریکایی‌ها داشتند یک پایگاه نظامی می‌ساختند. خبرهایی منتشر شده بود که ذوالفقار علی بوتو با روس‌ها به توافق رسیده. بندر گوادر آن زمان به روس‌ها داده شد. آمریکایی‌ها آمدند در چابهار – نزدیک‌ترین محل به بندر گوادر – پایگاه نظامی زدند. الان که آمریکا و ایران نمی‌توانند با هم کار کنند، هند به آمریکا نزدیک است و طبیعتا به رقابت هند و چین نگاه استراتژیک دارد. چابهار به این خاطر استثنا شده که منافع خود آمریکا هم در این است. بنابراین یک وضعیت پیچیده حاکم است و هندی‌ها تا جایی که بتوانند چانه می‌زنند، اما به‌خاطر شدت فشار آمریکایی‌ها به ‌نظر می‌رسد که هندی‌ها نباید در شرایط انتخاب بین ایران و آمریکا قرار گیرند. آمریکا بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار در هند است، حتی عربستان‌سعودی؛ تنها در سفر اخیر بن‌سلمان به هندوستان بیش از 20 میلیون دلار سرمایه‌گذاری انجام داد. نباید فشار غیرمتعارفی روی هند بیاورند. هند می‌خواهد مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی خود را متوازن نگه دارد، اما اگر در شرایط انتخاب قرار بگیرد قطعا انتخابش ایران نخواهد بود.
‌‌‌ نگاه ایران و هند به مسائل منطقه شبه‌قاره و خاورمیانه چطور است؟ آیا شباهتی برای همکاری دارند؟
الان داعش به کشمیر رفته و در یک منطقه کوهستانی اعلام خلافت کرده است. هند بعد از اندونزی بزرگ‌ترین کشور اسلامی است و حدود 200 میلیون مسلمان دارد. بعد از اینکه ناسیونالیسم هندو به‌وسیله حزب بی‌جی‌پی و گروه‌های رادیکال مذهبی رشد کرد و مخصوصا بعد از حادثه تخریب مسجد «باقری»، نارضایتی بین مسلمانان در سطح بسیار بالایی قرار گرفت. به همین دلیل گروه‌هایی مثل داعش و القاعده فرصت نیروسازی و نفوذ در مسلمانان هند پیدا کرده‌اند. گروه مجاهدین هندی، یک گروه فعال زیرزمینی است و هند نگران این وضعیت است. داعش هم که اخیرا اعلام خلافت کرده در مناطقی که برخورد با آنها خیلی سخت است. به‌هرحال در مسئله گروه‌های رادیکال اسلامی که امنیت هند را نیز برهم می‌زنند، نگاه مثبتی به ایران و عربستان‌سعودی وجود دارد. هند می‌خواهد از این طریق به مسلمانان خود اطمینان دهد و سیاست ضدیت با مسلمانان را ندارد. واقعیت این است که رشد ناسیونالیسم هندی و گروه‌های رادیکال – خود آقای مودی خیلی سخت از گروه‌های رادیکال هندو حمایت می‌کند – زمینه‌هایی در مسلمان‌های هند برای نفوذ جریان‌های رادیکال اسلامی به ‌وجود آورده است. به ‌نظرم می‌آید که هند به توسعه مناسبات خود با کشورهایی مثل ایران و عربستان نیاز دارد.
‌ آقای ملازهی، هند از چه زمانی برای ایران اهمیت اقتصادی فعلی خود را پیدا کرد؟
از ابتدای 1947 که هندوستان به استقلال رسید، نگاه رهبران هند – گاندی و جواهر لعل نهرو، نخست‌وزیر – شبه‌سوسیالیستی بود. به همین دلیل به اتحاد جماهیر شوروی خیلی نزدیک بودند. در زمان نخست‌وزیری خانم گاندی قراردادی استراتژیک نیز بین دو کشور منعقد شد و خیلی به یکدیگر نزدیک‌ شدند. البته آن زمان جنگ سرد بود و پاکستان و ایران در «سنتو» بودند و مورد حمایت غرب. آن نگاه سوسیالیستی از خانم گاندی به‌بعد کم‌رنگ شد. این تفکر در هند به وجود آمده که چرا چینی‌ها توانستند پیشرفت کنند، اما ما نتوانستیم. اصلاحی در ایدئولوژی سوسیالیستی هندی‌ها به وجود آمد. آقای نارسیما رائو اولین کسی بود که تقریبا همان کاری را کرد که در چین اتفاق افتاده بود. نگاه شبه‌سوسیالیستی را اصلاح کردند و به مرور به سمت بازار آزاد و جذب سرمایه‌ و تکنولوژی از خارج رفتند. این تقریبا یکی، دو سال بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی آغاز شد. این تغییر جهت با پیش‌قدمی خود حزب کنگره انجام شد. از آن زمان نگاه هند به غرب – کشورهای صاحب تکنولوژی و سرمایه – مثبت شد و اینها هم سرمایه‌گذاری کردند. رشد اقتصادی هند شروع شد. کارگر ارزان بود و برای شرکت‌های خارجی هم سود داشت و هند توانست از این طریق اقتصاد خود را بازسازی کند. بعد از چین بیشترین رشد اقتصادی برای هند است و این کشور بعد از چین اقتصاد دوم آسیاست. هند یک طبقه متوسط قوی به‌ وجود آورده و امیدوار است با رشد اقتصادی بتواند بخش زیادی از طبقه فقیر را به این طبقه متوسط اضافه کند. این طبقه متوسط دموکراسی هند را به یک دموکراسی نهادینه‌شده تبدیل کرده است. اما بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، هندوستان به‌شدت نیاز پیدا کرد که به سمت آسیای مرکزی برود. در این موضوع هم با پاکستان رقیب بود. از طرفی حدود 200، 300 سال کشورهای آسیای مرکزی تحت سلطنت خاندان گورکانیان و فارسی‌زبان بودند. تا زمان آمدن انگلیسی‌ها به هند، فارسی، زبان رسمی دولت بود. الان بیشترین نسخه‌های کتب دست‌خطی فارسی در هند است. با این سابقه و رقابت پاکستان با هند، هندوستان به ایران نیاز داشت. آمدند و چابهار را به محل رفت‌و‌آمد تبدیل کردند. بعد از آن ‌هم یک قرارداد تحت عنوان کلیدور شمال-جنوب امضا شد بین هندوستان و روسیه و ایران. هند که امیدوار است در آینده به‌عنوان یک قدرت بین‌المللی مهم مطرح شود و الان به دنبال این است که وارد شورای امنیت شود، به ایران نیاز پیدا کرد؛ به‌خاطر موقعیت استراتژیک جغرافیای ایران. این مسائل مناسبات ایران و هند را در یک موقعیت راهبردی قرار می‌دهد. اگر در دو طرف اراده سیاسی مشترکی شکل بگیرد، آینده مناسبات ایران و هند آینده خوبی است؛ مشروط بر اینکه در ایران واقع‌بینی حاکم باشد. باید این ذهنیت را تغییر داد که اگر کشوری با عربستان و آمریکا و اسرائیل در ارتباط باشد، دیگر نمی‌تواند با ما کار کند.